Dit is het eerste artikel uit een serie waarin je kunt lezen hoe geld is ontstaan en hoe het zich heeft ontwikkeld. Op deze manier leren we wat slecht geld is en welke eigenschappen geld waardevol maken. Tegenwoordig is bijna iedereen volledig gefocust op geld, maar er zijn maar weinig mensen die echt begrijpen wat het is. En dat is in principe prima want iedereen begrijpt wat geld voor ze kan doen, je kunt er dingen mee kopen. Wil je echter betere financiële keuzes maken, dan zul je eerst moeten begrijpen wat geld is.
Laten we bij het begin beginnen:
De oorsprong van geld
Tot zo’n 12.000 jaar geleden overleefde de mens door te jagen en voedsel te verzamelen, deze tijd kenmerkt ons als “jager & verzamelaar”. Men was namelijk dagelijks bezig om voedsel te bemachtigen. Omdat onze voorouders in groepen van zo’n 100 tot 150 man leefden, konden we samenwerken en zorgen dat er genoeg voedsel was voor iedereen.
De tijd en energie die men spendeerde om voedsel te bemachtigen kon men ruilen door voedsel uit te wisselen met mensen uit de groep. Hierdoor hielden de leden van de groep meer tijd over naast de jacht op voedsel. Op deze manier voorzag men zichzelf in de basisbehoefte van het bestaan, overleven.
Meer voedsel zorgde er voor dat mensen zich minder zorgen hoefden te maken om te overleven en daardoor konden nadenken over de toekomst.
Na verloop van tijd leerden we dat we in de overige tijd gereedschappen konden maken waarmee onze productiviteit werd verbeterd. Er werd bijvoorbeeld meer vis gevangen nadat iemand zijn vrije tijd had opgeofferd om een hengel te maken of men had ontdekt dat de opbrengst groter was zodra er werd gevist met een net.
Een hogere productiviteit leidde tot verbeterde samenwerking, wat weer leidde tot standaardisatie, wat op zijn beurt wederom leidde tot een hogere productiviteit.
In deze tijd gebruikte men de eerste vormen van geld: commodity’s, als ruilmiddel. Dit zorgde voor meer welvaart in de vorm van o.a. voedsel, gereedschappen en vrijgemaakte tijd & energie. Omdat men slechts in groepen leefde bleef de ontwikkeling beperkt tot de goederen en diensten uit de directe omgeving. Na verloop van tijd kwam de mens andere groepen tegen waarmee kon worden samengewerkt. Er kon vee worden geruild en er werd van elkaar geleerd hoe ander gereedschap gemaakt kon worden.
Door onze tijd en energie in te zetten voor anderen, creëerden we dus waarde in de samenleving.
Hoe groter de economie, des te meer mogelijkheden er waren voor ontwikkeling en specialisatie.
Dit bracht ook een aantal problemen met zich mee, zoals een disbalans tussen vraag en aanbod van de ruilmiddelen op 3 fronten:
Verhandelbaarheid op schaal: Wat men wil ruilen is niet altijd gelijk in waarde met wat iemand anders heeft aan te bieden. Het is vaak praktisch niet mogelijk om goederen of diensten in kleinere eenheden onder te verdelen. Het is bijvoorbeeld lastig om een koe te ruilen voor een vishengel.
Verhandelbaarheid over een tijdframe: Stel je voor dat iemand zijn beperkt houdbare appels wil ruilen voor een schip. Tegen de tijd dat er genoeg appels zijn geoogst om te ruilen tegen het schip, kan het zijn dat sommige appels al gaan rotten.
Verhandelbaarheid per locatie of over een afstand: Sommige goederen zijn niet of moeilijk te verplaatsen, bijvoorbeeld een stuk grond. Het is zeer onpraktisch om iemand te vinden die jouw stuk grond wil en er iets in gelijke waarde tegenover kan zetten.
Hierdoor ontstond de behoefte aan een universeel ruilmiddel waarin waarde kon worden uitgedrukt: geld. Omdat voedsel bederfelijk is, begon men met het verzamelen van mooie en lastig te verzamelen voorwerpen zoals kralen, schelpen en parels. Nadat gemeenschappen doorkregen dat je met een bepaalde mooie, zeldzame steen of schelp waarde kon uitdrukken, werden deze ook onderling uitgewisseld.
Omdat de mens de drang heeft om zijn eigen toekomst veilig te stellen, probeerde men anderen te overtuigen zijn/haar vormen van geld te gebruiken wanneer ze met andere groepen wilden handelen. Hoe verder zijn vorm van geld werd verspreid, des te verder reikte zijn vermogen om te handelen. Hierdoor ontstond dus competitie in verschillende vormen van geld.
Grondstoffen en goederen, zoals tabak, zout en suiker werden lokaal ingezet als geld, maar zijn op de lange termijn niet ideaal om waarde in op te slaan. Het probleem dat ontstaat is dat mensen een financiële motivatie krijgen om er meer van te produceren of delven, waardoor de waarde per eenheid wordt beïnvloed. Door het inzetten van nieuwe kennis en technieken kunnen mensen bijvoorbeeld steeds makkelijker en op grotere schaal produceren.
De hoeveelheid in omloop kan dan relatief eenvoudig worden veranderd waardoor de schaarste afneemt. Jouw percentage van de hoeveelheid in omloop wordt dus kleiner naarmate andere mensen meer van een goed creëren.
De meeste commodity's waren dus niet geschikt als geld omdat men de waarde zou kunnen beïnvloeden op de lange termijn. Door de geschiedenis heen zijn er vele vormen van geld gesneuveld, geld heeft namelijk een aantal eigenschappen die het bruikbaar maken.
Laten we eerst een aantal voorbeelden bekijken van goederen die als geld zijn gebruikt maar uiteindelijk niet door de meerderheid van de mensheid zijn overgenomen:
Schelpen:
Op elk continent werden schelpen vroeger ingezet als geld, wat prima werkte op kleinere schaal.
Nadat handelaren over een grotere afstand gingen handelen, kwamen de tekortkomingen van schelpen als geld aan het licht. Op elk continent waren verschillende schelpen te vinden. Op de ene plek waren deze ook schaarser of moeilijker te verzamelen dan op de andere plek. Schelpen waren waardevoller op plaatsen waar ze niet in overvloed aanwezig waren. Ook hadden verschillende gebieden hierdoor een andere maatstaf voor het bepalen van waarde waardoor er bepaalde problemen ontstonden. Zodra mensen een beter alternatief vonden voor hun schelpen, wisselden ze geleidelijk naar een hardere vorm van geld.
Glazen kralen:
In o.a. Afrika werden glazen kralen gebruikt als geld op plaatsen waar men zelf amper tot geen glazen kralen kon produceren. Zodra handelaren erachter kwamen dat op andere plekken in de wereld een betere kwaliteit glazen kraal kon worden geproduceerd tegen een lagere prijs, werden de Afrikaanse markten overspoeld met kralen. Hierdoor werd de waarde van de reeds beschikbare kralen in Afrika enorm beïnvloed. Het grootste probleem was dat kralen minder geschikt waren om te worden ingezet als geld, omdat er praktisch geen rem zat op de productie. De waarde per kraal nam hierdoor af omdat de hoeveelheid in omloop steeds verder toenam. Je kunt je voorstellen dat men in zo’n situatie liever geen glazen kralen meer accepteert in ruil voor zijn goederen of diensten.
Omdat prijssignalen in die tijd minder snel verspreidden over grote afstanden was dit een geleidelijk en langzaam proces dat een enorme impact had op de lokale samenlevingen. Je moet je voorstellen dat het lastig is om te signaleren dat de hoeveelheid geld in omloop word verhoogd. En dat niet alleen, je moet ook nog eens doorhebben dat de waarde van jouw geldeenheden afneemt. En dit terwijl het lijkt alsof alles alleen maar duurder wordt.
Rai stenen:
De rai stenen van het eiland Yap vertegenwoordigden een lokaal en openbaar functionerend geld systeem. Op de eilandengroep stonden kalkstenen van verschillende grootte en waarde.
De stenen konden niet zomaar worden verplaatst vanwege hun omvang en zodra stenen van eigenaar wisselden werd dit openbaar aangekondigd.
Op deze manier was iedereen op de hoogte van de waarde en bijbehorende eigenaren. Door dit openbare systeem was het niet lonend om de stenen te stelen want de bevolking accepteerde alleen betalingen van de daadwerkelijke eigenaar.
Oorspronkelijk kwamen de kalkstenen niet van Yap maar van eilanden zoals Palau en Guam, honderden kilometers verderop. Het was erg moeilijk en kostbaar om met de kleine bootjes nieuwe stenen naar de eilandengroep te vervoeren. Hierdoor bleef de hoeveelheid in omloop nagenoeg gelijk en behielden de stenen lange tijd hun waarde.
Op Yap kon het bezit van de stenen gemakkelijk lokaal worden bijgehouden. Dit zorgde ervoor dat het eeuwenlang en overal op het eiland een aantrekkelijke en geaccepteerde vorm van geld bleef.
Het lukte de bewoners van Yap om hun systeem van hard geld in stand te houden tot omstreeks 1871.
Een Amerikaans/Ierse handelaar, O’Keefe strandde met zijn schip en werd gered door de lokale bevolking. O’Keefe was geïnteresseerd in een kokosnoten handel maar kreeg het niet voor elkaar om de Yapese zijn schelpen, kralen of edelmetalen te laten accepteren. Ze waren namelijk gewend aan hun eigen harde geld wat al eeuwen probleemloos functioneerde.
O’Keefe vertrok naar Hong Kong, kocht een groot schip met explosieven en voer naar Palau.
Hier verzamelde hij meerdere rai stenen en bood deze aan op Yap voor de kokosnoten.
In eerste instantie verbood het dorpshoofd de lokale bevolking om deze stenen te accepteren als betaling omdat ze te makkelijk waren verkregen.
Echter lukte het O’Keefe toch om sommige Yapese zover te krijgen om de stenen te accepteren. Hiermee luidde hij het begin in van het einde van de rai stenen als opslag van waarde en uiteindelijk ook als betaalmiddel.
De rai stenen waren niet bestand tegen invloeden en moderne gereedschappen van buitenaf.
Na O’Keefe kwamen er meerdere internationale handelaren die het eiland overspoelden met rai stenen en zo de waarde vernietigden. Vergeleken met de glazen kralen verliep de devaluatie van de rai stenen veel sneller gezien de kleine schaal van het eiland. Dit was tragisch maar na een relatief korte, onrustige periode konden de inwoners van Yap een andere vorm van geld adopteren en een nieuwe economie opbouwen.
De langzame verschuiving van monetaire waarde van de oorspronkelijke houders van glazen kralen naar de internationale handelaren was waarschijnlijk desastreuzer en over een langere periode. De internationale handelaren waren hierdoor in staat om langdurig rijkdom uit het Afrikaanse continent te onttrekken. Vanwege de significante historische impact komen we hier daarom later weer op terug.
De eigenschappen van geld
Voor goederen die in het verleden dus de meeste kwaliteiten van geld leken te bezitten, werden na verloop van tijd langzaam de tekortkomingen duidelijk met alle gevolgen van dien. De les die we hieruit kunnen leren is dat geld een aantal eigenschappen moet bezitten die het aantrekkelijk maken om erin te ruilen, waarde op te slaan en het als rekeneenheid te gebruiken. Hoe makkelijker de vorm van geld te ruilen was met andere mensen, des te productiever men werd en dit resulteerde in een efficiëntere economie.
Geld is datgene dat breed gedragen in de samenleving als ruilmiddel wordt geaccepteerd. Men bezit geld, niet om te consumeren of als investering, maar om makkelijker te ruilen tussen goederen en diensten. Een investering brengt bijvoorbeeld risico’s met zich mee maar biedt daarom ook rendement. Vandaar dat het lastiger is om je investering in te wisselen voor geld, dan je geld te gebruiken om te investeren. Geld heeft van nature een hogere liquiditeit dan investeringsobjecten, consumptiegoederen en diensten.
De mensen die door de geschiedenis heen hun vermogen opsloegen in vormen van geld die het moeilijkst zijn om te maken (hardheid), beschermden op deze manier het beste hun koopkracht.
Geld is dus een middel om andere goederen en diensten te verkrijgen en niet het doel op zich.
Na verloop van tijd hebben mensen op een natuurlijke manier de beste vormen van geld aangenomen, onder andere vanwege de volgende eigenschappen:
Hardheid (Hardness) De weerstand die een goed biedt tegen het veranderen van de beschikbare hoeveelheid van het goed. Des te harder het geld is, des te schaarser omdat het moeilijker is om er meer van te creëren en zo de waarde per eenheid te beïnvloeden.
Verdeelbaarheid (Divisibility) Het gemak waarmee een goed kan worden onderverdeeld of gegroepeerd in eenheden van waarde. Zoals we bijv. €1.- kunnen onderverdelen in 100 x €0,01.
Portabiliteit (Portability) Het gemak waarmee een goed kan worden verstuurd of verplaatst over afstand. Het verplaatsen van kunst of grote hoeveelheden goud is bijv. erg kostbaar en vol risico op diefstal of beschadiging.
Durabiliteit/Duurzaamheid (Durability) De eigenschap van een goed om voor onbepaalde tijd van dezelfde kwaliteit te zijn. Het goed zal dus niet rotten, roesten of op een andere manier makkelijk in waarde afnemen.
Verwisselbaarheid (Exchangeability) De mate waarin de losse eenheden van een goed uitwisselbaar zijn met anderen en waarvan elke losse eenheid niet te onderscheiden is van een andere eenheid. De Euro is bijna overal geaccepteerd in Europa, maar niet in alle andere landen op de wereld. Dit maakt hem lokaal goed uitwisselbaar, maar niet wereldwijd. Hoe dan ook is de Euro altijd herkenbaar als een Euro met dezelfde lokale waarde als elke andere Euro.
Veiligheid (Security) Weerbaarheid tegen diefstal, valsmunterij of namaak.
Zeggenschap/inspraak (Influence) Onze invloed op de bron van de waarde, ons vertrouwen erin en toestemming die nodig is om er transacties mee uit te voeren. Ofwel op een natuurlijke manier, of kunstmatig opgelegd door bijv. overheden.
Gesteund of uitgegeven door een overheid (Government enforced) Geautoriseerd en gecontroleerd als wettig betaalmiddel door een overheid. Dit is de enige eigenschap die niet altijd door samenlevingen wordt geaccepteerd uit vrije wil maar vaak vanwege een verplichting opgelegd door een centrale autoriteit. Bijvoorbeeld voor het betalen van belastingen.
Je kunt je waarschijnlijk voorstellen dat niet veel goederen evengoed aan deze eigenschappen van geld voldoen, zoals we hebben gezien bij de schelpen, kralen en rai stenen. Deze goederen zijn wel te gebruiken als geld, maar hebben o.a. niet de hardheid die nodig is om waarde op te slaan en weer te gebruiken in de toekomst.
Iedereen is dan ook vrij om te kiezen wat hij wil gebruiken als geld. Er is ook geen goed of fout in de keuze om iets als geld te gebruiken, er zijn echter wel consequenties aan deze keuzes.
Zoals we al eerder zagen dient het ultieme geld zoveel mogelijk eerder genoemde eigenschappen te bezitten. In dat geval kun je het gebruiken als:
Transactiemiddel (Verhandelbaarheid over een afstand) Bruikbaarheid over een grote afstand, oftewel de reikwijdte van een goed als ruilmiddel. Hoe beter een goed te ruilen is met alle andere goederen en diensten in de wereld, des te beter dient het als geld. Een valuta is bijvoorbeeld een ruilmiddel dat is ontstaan om de beperkingen van goederen en diensten of goud als transactiemiddel over een afstand op te vervangen.
Rekeneenheid (Verhandelbaarheid per schaal) Een rekeneenheid is de term die men gebruikt om een standaard eenheidsmaatstaf van iets van waarde aan te duiden. Tegenwoordig gebruikt men de vaak lokale valuta omdat voor iedereen duidelijk is welke waarde die representeert. Simpel gezegd, het is die eigenschap van geld die het mogelijk maakt om de waarde van items zoals auto's, huizen of kunstwerken met elkaar te vergelijken. Het is makkelijker om te zeggen: “Dat product kost 10 euro” in plaats van de waarde aan te moeten duiden in bijvoorbeeld 20 appels.
Opslag van waarde (Verhandelbaarheid per tijdframe) Dit is de meest cruciale eigenschap van geld omdat het refereert naar het vermogen van een goed om waarde te behouden naar de toekomst. Hiervoor is het belangrijk dat de beschikbare hoeveelheid in omloop niet drastisch kan worden verhoogd terwijl de houder het bezit. Historisch gezien is een gemeenschappelijke eigenschap van geld, de aanwezigheid van een natuurlijk mechanisme die een restrictie legt op de productie van nieuwe eenheden. Hierdoor behouden de reeds beschikbare eenheden hun waarde. Ook goederen die een langdurig goede fysieke staat konden behouden bleken een goede indicatie dat ze waardevast zijn over een lange periode.
Bedankt voor het lezen van artikel 1 uit een serie over geld en de invloed hiervan op onze maatschappij. Laat me weten wat je ervan vindt! We draaien net lekker warm dus ik zie je snel in artikel 2! Hierin duiken we o.a. in de Italiaanse renaissance, de gouden eeuw en schrijf ik meer over wat goud en zilver de mensheid hebben gebracht.
Lees hier het volgende artikel!
Dank je wel voor het lezen van dit artikel! Mijn artikelen zijn educatief van aard en gebaseerd op verifieerbare bronnen die ik gebruikt heb voor mijn werk. Ik hoop dat ze nuttig zijn en je inspireren te bouwen aan een betere toekomst. Ben je op zoek naar meer informatie lees dan ook mijn andere artikelen. Bezoek mijn dienstenpagina wanneer je persoonlijke hulp wilt omtrent Bitcoin en op mijn partnerspagina vind je exclusieve kortingscodes op Bitcoin producten. Ook kun je hier je eigen Bitcoin toolkit samenstellen! Bekijk de pagina's Bitcoin kopen, hardware wallets, software tools of bekijk de selectie Bitcoin boeken. Ben je klaar met de fiat wereld, dan zoek je hier je nieuwe Bitcoin baan!
Doneer hier een paar Satoshi's als bedankje voor het schrijven van dit artikel! Schrijf je ondertussen in voor mijn nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van nieuws, artikelen en speciale aanbiedingen die ik voor jullie selecteer!